یخدان موئدی از آثار تاریخی و جاذبه دیدنی کرمان، عکس

به گزارش آریا بلاگ، آب انبارها نیز آب مورد احتیاج یخدان ها را تامین می کردند و یخدان های عظیم نیز قنات اختصاصی داشتند. با کجارو همراه باشید تا با ساختار معماری یخدان ها بیشتر آشنا شوید.

یخدان موئدی از آثار تاریخی و جاهای دیدنی کرمان است. این بنا درخیابان ابوحامد واقع شده و در تاریخ 2 آبان 1378 با شماره ثبت 2437 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مویدی نام محله ای درشهرکرمان است و شامل بخشی از زمین ها و قنات قدیمی واقع درمحدوده میدان تختی و خیابان های خورشید و ابوحامد است. یخدان مویدی نیز درابتدای خیابان شهید کامیاب درهمین منطقه از شهرکرمان قراردارد و اکنون یکی از جاذبه های گردشگری است که درکرمان موردبازدید جهانگردان قرارمی گیرد. شاید صاحب این یخدان فردی به نام مویدالدین ریحان یکی از کارگزاران حکومت کرمان بوده باشد. این بنا در اواخر دوره صفویه بنا شده و نام مؤیدی از آن نظر است که قنات مشهور به قنات مؤیدی آب آن را تأمین می نموده است.

عناصر تشکیل دهنده یخدان ها عبارتند از: مخزن، حصار، استخر و چاله یخ. پلان، مخزن دایره شکل است که گنبدی از نوع بَستو(نوعی قوس بیضی شکل که نسبت فاصله کانونی به دهانه 4به 3 است) روی آن احداث نموده اند. استفاده از مصالح خشت به دلیل عایق حرارتی بودن آن است به صورتی که گرما را به داخل عبور نمی دهد. حصار آن نسبتا بلند و 12 متر ارتفاع دارد. مصالح بنا خشت خام و ملات گل است. کاربری یخدان در گذشته نگهداری یخ برای ایام تابستان مردم شهر بوده است.

مهمترین منبع تامین آب در کویر مرکزی ایران قنات است، تمامی شهرها و مراکز جمعیتی ایران از گذشته تا به امروز قنات را به عنوان بهترین راه چاره برای تامین آب می دانند به طوری که هم اکنون نیز بخشی از آب آشامیدنی در استان کرمان از طریق همین قنات ها تامین می گردد.

کرمانی ها در زمانی که هنوز برق هم اختراع نشده بود، یخچال را اختراع کردند و با استفاده از خشت و گل و البته بناهای بسیار بزرگ که همچنان بسیاری از آنها در شهر کرمان پابرجا هستند، سازه هایی ساختند که یخ را در اوج گرمای طاقت فرسای تابستان کویر نیز در خود نگاه می داشت. برای تامین آب این یخچال های خشت و گلی بزرگ، آب از طریق قنات ها به انتهای یخدان راهنمایی می شد و همواره چند نفر کارگردر این یخچال ها در حال فعالیت بودند. نوک این ساختار مخروطی شکل به گونه ای ساخته می شد که حداقل میزان تابش آفتاب را جذب کند و در اطراف این مخروط دیوارهای بلندی احداث می گردد که با وزش باد و استفاده از سایه ایجادشده، دمای هوا را به صورت محسوس کاهش می داد. بزرگترین یخدان کرمان مویدی نام دارد؛ عناصر تشکیل دهنده یخدان ها عبارتند از مخزن، حصار، استخر و چاله یخ که بسیاری از آنها در کرمان پابرجا هستند. پلان مخزن دایره شکل است که گنبدی روی آن احداث نموده اند. حصار آن نسبتا بلند و 12 متر ارتفاع دارد. مصالح بنا خشت خام و ملات گل است. کاربری یخدان نیز در گذشته، نگهداری یخ برای ایام تابستان مردم شهر بوده است.

ویژگی های فنی معماری

در مورد نحوه ساخت یخ در این یخدان ها اینگونه گفته شده است که نحوه تهیه یخ این یخچال بسیار جالب و از این قرار بوده که در پشت دیوارهای بلند و قطور آن سطوحی صاف تعبیه می کردند. وظیفه دیوار بلند این بود که در طول روز از تابش آفتاب روی آب های منجمدشده قبلی جلوگیری کند. در صورتی که در شرق و غرب کمی آفتاب روی سطوح یخ گیری می تابید، آن وقت در این نقاط هم دیوارهای جانبی بنا می کردند.

مقدار آبی که هر شب روی توده های منجمد از یخ های قبلی راهنمایی می شد تا حدودی بود که سرمای یک شب بتواند آن را منجمد سازد و یا به عبارت دیگر ارتفاع آب روی سطوح یخ گیر از چند سانتیمتر تجاوز نمی کرد. این شرط فنی به خوبی می رساند که یخچال سازان مجبور بودند با کمال دقت سطوح یخ گیری را طراز نمایند. پس از آن تقریبا قطر یخ به 30 تا 40 سانتیمتر می رسید، یخ ها را قطعه قطعه نموده و به داخل منابع یخ می ریختند و انبار می کردند که به مثابه همان آب انبارهای مدور تعبیه شده بود و در مجاورت سطوح یخ گیری قرار داشت. برخی که ذوقی هم داشتند، دانه های یاقوتی رنگ انار راروی یخ های پاک می ریختند و درتابستان یخ زیبا و دلفریبی زینت بخش سفره ثروتمندان بود.

در کف انبار یخ، یک یا چند چاه مخروطی شکل پیش بینی شده بود تا آب هایی که احتمالا در فصل گرما از آب شدن یخ ها بوجود می آمد، از طریق آبراهی که در کف یخدان وجود داشت به آن منتقل می شد.

روی هر طبقه از یخ ها مقداری کاه می ریختند تا از چسبیدن آنها به یکدیگر جلوگیری گردد. این مخازن یخ دارای دو راهرو بودند که یکی برای انباشتن یخ ها پس از تهیه به کار می رفت و دیگری برای بیرون آوردن آنها در فصل تابستان استفاده می شد.

پله های یخدان نیز برای دسترسی و نگهداری مطلوب و تعمیر خشت ها بنا نهاده شده بود و در حقیقت هر سال یک لایه جدید خشت و گل روی گنبد می کشیدند.

ارتفاع یخدان ها را 15 تا 20 متر اعلام نموده اند و عقیده داشتند که این ارتفاع برای خنک نگاه داشتن کف یخدان بوده است.

یخچال موئدی 20 متر ارتفاع دارد و در واقع در گذشته این یخدان از مهمترین و حیاتی ترین مراکز شهری کرمان محسوب می شده و از اهمیت فوق العاده ای برخوردار بوده است. امروزه نیز یخچال موئدی از بناهای تاریخی و جاذبه های گردشگری استان کرمان به شمار می رود.

اگر پای صحبت قدیمی های کرمان بنشینید، می گویند که در ساعات ابتدای صبح های تابستان، فالوده فروش های کرمانی فالوده کرمانی مخصوص اهالی این شهر را در سایه یخچال ها درست می کردند و به مردم می فروختند. یخدان ها مکانی برای تفریح و استراحت بوده اند. هنوز هم مردم کرمان از سایه یخدان مویدی کرمان استفاده می نمایند و این بنا یکی از بزرگترین تفرجگاه های کرمان است.

با اختراع برق ونصب کارخانه های یخ سازی، این یخدان هابه صورت متروکه درآمدند و تا همین ده سال پیش محل تجمع زباله بودند تا این که سازمان میراث فرهنگی با بازسازی آنها زمینه نگهداری آنها را مانند صدها اثر تاریخی دیگر استان فراهم کردند. کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان هم از محل یخدان مویدی برای فعالیت های فرهنگی بچه ها استفاده می نماید که اصلا با کاردبرد آن سنخیت ندارد.

معروفترین یخدان های کرمان عبارت بودند از: یخدان چوب مفیدی، یخدان های زریسف، یخدان رحیم آباد و یخدان مویدی. بقیه یخدان ها تماما از بین رفته و اثری از آنها باقی نیست. آب این یخدان ها از قنوات تامین می شده و فالوده فروشان صاحب آنها بودند و برخی هم وقف عام بوده اند.

به فهرست این یخدان ها بایستی یخدان محله ریگ آباد را هم افزود که بازسازی شده است. به این ترتیب شاید کمتر کسی بداند که تهیه و توزیع و انبار آب و حتی فراوری یخ در کرمان به هم پیوسته و دارای مکانیزم کاملا مشخصی بوده است که هم اکنون پس از صدها سال از احداث آنها همچنان پا برجا هستند و جزو آثار تاریخی این شهر کهن محسوب می شوند.